Türk Tarih Tezinin Az Bilinen Öncüllerinden Polonyalı Bir Mültecinin Oğlu Hasan Enver Paşa

Erkoç H. İ.

XIX.-XX. Yüzyıl Türkiye-Polonya İlişkileri Tarihi Üzerine Araştırmalar Uluslararası Konferansı, İstanbul, Türkiye, 27 Eylül 2023

  • Yayın Türü: Bildiri / Yayınlanmadı
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Hasan Enver Paşa, Polonyalı bir mülteci olan ve Osmanlı hizmetine girdikten sonra Mustafa Celâleddin adını alan Konstanty Borzęcki’nin (1826-1876) oğlu olarak 1857’de İstanbul’da doğmuştur. Askerî eğitim aldıktan sonra uzun süre subay ve diplomat olarak hizmet eden Hasan Enver Paşa, emekli olduktan sonra Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası’nda 1917-1918 yıllarında eski Türk tarihi ve dili hakkında yirmi bir kısa makale yazmıştır. Paşanın babasının 1869’da Fransızca yazdığı Les turcs anciens et modernes (Eski ve Modern Türkler) başlıklı kitabın Mustafa Kemal Atatürk’ün tarih algısını etkilediği iyi bilinmekteyse de paşanın makaleleri kitaplaştırılmadığı için Türk düşünce tarihindeki önemi yakın zamanlara kadar dikkatlerden kaçmıştır. Hasan Enver Paşa bu makalelerinde 1930’lu yıllarda Türkiye Cumhuriyeti’nin resmî tarih görüşü olarak benimsenen Türk Tarih Tezi’nin öncülü olan pek çok görüş öne sürmüştür. Söz konusu makaleler, Mustafa Celâleddin Paşa’nın 1869’da ortaya attığı Türkçü tarih tezinin 1910’lu yıllarda hâlâ Türkçü çevreler arasında tartışıldığını ortaya koymakta, ayrıca Mustafa Celâleddin Paşa’nın kitabıyla 1930’lu yıllardaki Türk Tarih Tezi arasındaki süreçte bir köprü vazifesi görmektedir.

Hasan Enver Pasha was born in Istanbul in the year 1857 as the son of Konstanty Borzęcki (1826-1876), a Polish refugee who received the name Mustafa Celâleddin after entering into Ottoman service. Serving as an officer and diplomat for a long time after receiving military education, Hasan Enver Pasha wrote twenty one short articles on ancient Turkic history and language in the journal Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası during the years 1917 and 1918 upon his retirement. Although it is well known that the book Les turcs anciens et modernes (Ancient and Modern Turks) written in French by the pasha’s father influenced Mustafa Kemal Atatürk’s perception of history, the significance of the pasha’s articles in Turkish intellectual history escaped attention until recently because they were not printed as a book. In these articles, Hasan Enver Pasha introduced numerous opinions that were the forerunners of the Turkish History Thesis, which was adopted as the official history view of the Republic of Turkey during the 1930s. These articles demonstrate that the Pan-Turkist history thesis put forward by Mustafa Celâleddin Pasha in 1869 was still being discussed among Pan-Turkist environs during the 1910s, while they also acted as a bridge in the process between Mustafa Celâleddin Pasha’s book and the Turkish History Thesis of the 1930s.